Trẻ sơ sinh (0-3 tháng)
Tiếng ồn (0-2 tháng) là một trong những trải nghiệm đầu tiên của trẻ sơ sinh, khởi đầu cho hành trình phát triển ngôn ngữ của các em. Trước tiên, hãy hiểu rằng hệ thần kinh của trẻ sơ sinh còn non yếu, dễ bị ức chế bởi những kích thích mạnh như tiếng động lớn. Trẻ có thể giật mình, khóc khi nghe những âm thanh lớn xung quanh, điều này cho thấy sự nhạy cảm cao của trẻ đối với môi trường âm thanh. Vì hệ thần kinh còn đang phát triển, việc trẻ sơ sinh thường ngủ nhiều trong ngày tập trung vào việc tiếp thu và xử lý thông tin xung quanh. Từ đó, cảm giác về âm thanh và những tiếng ồn lạnh lùng vô danh sẽ trở thành một phần của tiềm thức trẻ, góp phần hình thành kỹ năng nghe của các bé.
Đối với mỗi ông bố bà mẹ, khoảnh khắc đầu đời khi nghe con khóc, chính là những âm thanh đầu tiên trẻ sử dụng để giao tiếp. Tiếng khóc không chỉ đơn thuần là biểu hiện của sự khó chịu, đó còn là ngôn ngữ nguyên sơ mà trẻ sử dụng để thu hút sự chú ý và yêu thương từ người lớn. Trong giai đoạn này, việc ôm ấp và vỗ về con nhẹ nhàng được coi là phương pháp tốt nhất để làm quen với tiếng ồn, giúp tạo nền tảng cho các phản ứng tích cực của trẻ trước môi trường xung quanh.
Giai đoạn 1: Tiếng ồn (0-2 tháng)
Trong giai đoạn 0-2 tháng, trẻ sơ sinh rất nhạy cảm với tiếng ồn, dễ dàng giật mình và khóc khi nghe những âm thanh lớn bất chợt. Đây là giai đoạn mà hệ thần kinh của trẻ còn rất non yếu. Những âm thanh xung quanh, dù là nhỏ nhất, cũng có thể khiến trẻ cảm thấy bất an. Tuy nhiên, việc nghe và phản ứng với tiếng ồn cũng là một phần quan trọng trong quá trình phát triển sớm của trẻ, giúp xây dựng khả năng nghe và nhận biết âm thanh. Cách tốt nhất để hỗ trợ trẻ trong giai đoạn này là tạo môi trường yên tĩnh và bảo vệ trẻ khỏi những tiếng ồn lớn, đồng thời chăm sóc và vỗ về khi trẻ giật mình.
Giai đoạn 2: Tiếng cười (2-3 tháng)
Khi trẻ bắt đầu bước vào giai đoạn từ 2-3 tháng tuổi, những âm thanh và tiếng cười vui vẻ bắt đầu xuất hiện. Lần đầu tiên trẻ biết cười thực sự là một cột mốc đáng nhớ trong cuộc đời của mỗi đứa trẻ và gia đình. Những tiếng cười “a a” hay “gừ gừ” làm cho cha mẹ cảm thấy vô cùng hạnh phúc và tự hào. Ở giai đoạn này, trẻ bắt đầu trở nên khả năng tương tác nhiều hơn với môi trường xung quanh. Mỗi khi được nói chuyện hoặc chơi đùa, trẻ sẽ phát ra những tiếng cười và âm thanh vui vẻ, đây chính là dấu hiệu cho thấy trẻ đang phát triển khả năng giao tiếp. Nhà nghiên cứu E.C. Townsend cho rằng tiếng cười không chỉ là biểu hiện của cảm xúc mà còn là biểu hiện của sự hòa hợp và tương tác với môi trường.
Trẻ nhỏ (4-12 tháng)
Trong giai đoạn từ 4-12 tháng tuổi, trẻ chính thức bước vào một cột mốc quan trọng trong sự phát triển ngôn ngữ. Đây là thời điểm mà các kỹ năng ngôn ngữ cơ bản nhất bắt đầu hình thành và phát triển từng ngày. Trẻ nhỏ bắt đầu tiếp xúc với âm thanh một cách tích cực, không chỉ dừng lại ở việc nghe mà còn bắt đầu tập phát ra những âm thanh đơn giản và mang tính đặc trưng. Quá trình phát triển này được chia thành một loạt các giai đoạn nhỏ hơn, mỗi giai đoạn đều mang tính độc nhất và có những biểu hiện cụ thể về khả năng ngôn ngữ của trẻ.
Giai đoạn 3: Tiếng gừ, tiếng ọc (4-6 tháng)
Từ 4-6 tháng tuổi, trẻ bắt đầu phát ra tiếng gừ và tiếng ọc – những âm thanh mới mẻ hơn so với giai đoạn trước đó. Trẻ cũng thường cười khanh khách khi nghe những lời nói vui nhộn từ cha mẹ hoặc người thân. Điều này cho thấy trẻ đã nhận biết và phản ứng lại với âm thanh từ môi trường xung quanh. Một đặc điểm đáng chú ý trong giai đoạn này là trẻ có thể nhìn hướng phát ra âm thanh và quan tâm đặc biệt đến những đồ chơi có âm thanh. Cần khuyến khích cha mẹ tiếp tục tương tác và nói chuyện với trẻ, điều này sẽ giúp trẻ tăng cường khả năng lặp lại âm thanh mà người lớn phát ra. Ví dụ, trong lúc bồng bế và nói chuyện với trẻ, bạn có thể nhận thấy con cố gắng bắt chước những âm thanh bạn nói, đây là dấu hiệu của một bước tiến vượt bậc trong quá trình học nói.
Giai đoạn 4: Tiếng lặp lại (6-8 tháng)
Đến 6-8 tháng tuổi, trẻ bắt đầu lặp lại các âm tiết và từ ngắn như “ma-ma”, “ba-ba”, hay “da-da”. Việc này chính là nền tảng quan trọng cho khả năng ngôn ngữ sau này. Trẻ nhỏ ở độ tuổi này chưa thể hiểu nghĩa các từ này, nhưng đây là biểu hiện của sự phát triển về khả năng phát âm và kỹ năng lặp lại âm thanh. Trong một nghiên cứu của học giả Nguyễn Văn Cường về sự phát triển ngôn ngữ trẻ em Việt Nam, ông nhận thấy rằng trẻ thường xuyên tạo ra các âm thanh mới bằng cách kết hợp các âm tiết lại với nhau. Sự phát triển này đóng vai trò quan trọng giúp trẻ nắm bắt ngôn ngữ nhanh chóng và hiệu quả hơn.
Ở giai đoạn này, việc kiểm tra sức nghe của trẻ qua việc tương tác âm thanh cũng rất quan trọng. Bạn có thể nói với trẻ những từ đơn giản và quan sát phản ứng của chúng. Nếu trẻ không phản ứng hay lặp lại âm thanh, bạn có thể phải cân nhắc đưa trẻ đến bác sĩ để kiểm tra sức nghe và khả năng ngôn ngữ.
Giai đoạn 5: Tiếng nói đơn giản (8-12 tháng)
Từ 8-12 tháng tuổi, trẻ bắt đầu phát âm các từ đơn giản, thường là những từ chỉ vật, người hoặc hành động quen thuộc như “mẹ”, “bố”, “bé”. Đến cuối giai đoạn này, hầu hết trẻ có thể nói được khoảng 3-10 từ đơn, và bắt đầu hiểu và phản ứng với những câu nói đơn giản. Theo một số nghiên cứu của những chuyên gia phát triển trẻ nhỏ tại Việt Nam, trẻ trong độ tuổi này có thể nhận biết và phản ứng với một số từ ngữ quen thuộc mà gia đình thường sử dụng. Điều này cho thấy sự liên kết giữa ngôn ngữ và hành động đã bắt đầu hình thành trong tư duy của trẻ.
Hãy nhớ rằng mỗi trẻ em phát triển theo tốc độ riêng của mình. Một số trẻ có thể nói từ đầu tiên ở 8 tháng, trong khi một số khác phải chờ đến 12 tháng hoặc thậm chí dài hơn. Quan trọng là cha mẹ luôn tạo điều kiện và môi trường ngôn ngữ phong phú, bằng cách thường xuyên giao tiếp, đọc sách và hát cùng trẻ. Những hoạt động này không chỉ giúp trẻ củng cố từ vựng mà còn phát triển khả năng ngữ pháp và khả năng tư duy về ngôn ngữ.
Trẻ tập nói (12-24 tháng)
Khi trẻ bước vào giai đoạn từ 12-24 tháng, kỹ năng ngôn ngữ của trẻ tiến một bước dài. Gọi đây là giai đoạn “trẻ tập nói” thật đúng với những tín hiệu tích cực về khả năng giao tiếp của các bé. Ở độ tuổi này, trẻ bắt đầu khám phá và thể hiện ý muốn thông qua việc nói, điều này không chỉ giúp trẻ giao tiếp rõ ràng hơn mà còn giúp xây dựng tự tin và kỹ năng xã hội. Những kỷ niệm về những từ đầu tiên của trẻ sẽ luôn in sâu trong lòng của cha mẹ, làm những âm thanh nhỏ bé ấy trở thành những bài học vỡ lòng đầy quý giá.
Giai đoạn 6: Nói từ đơn (12-18 tháng)
Trong khoảng từ 12-18 tháng tuổi, trẻ đã có thể nói những từ đơn giản như “mama”, “baba”, “bà”, “ông”,… Trẻ cũng có thể hiểu và phản ứng với những câu nói ngắn gọn của người lớn như “Con uống sữa”, “Con đi chơi”. Đến cuối giai đoạn này, trẻ có thể nói khoảng 10-20 từ và hiểu được hơn 100 từ. Việc học cách kết hợp các từ đơn này sẽ giúp trẻ transport thoughts in daily life infant communication efficiently.
Một điều quan trọng là cha mẹ cần tiếp tục tương tác và giao tiếp với trẻ bằng cách hỏi những câu đơn giản và chờ câu trả lời từ trẻ. Hãy cố gắng khuyến khích và khen ngợi trẻ mỗi khi trẻ phát ra âm thanh mới hay học được từ mới. Điều này không chỉ tạo động lực mà còn giúp trẻ phát triển sự tự tin và kỹ năng giao tiếp.
Giai đoạn 7: Nói cụm từ (18-24 tháng)
Từ 18-24 tháng tuổi, trẻ bắt đầu chuyển từ việc nói từ đơn sang nói những cụm từ ngắn từ 2-3 từ như “Uống nước”, “Đi chơi”, “Bé muốn”. Đây là bước tiến vượt bậc trong quá trình phát triển ngôn ngữ của trẻ, đánh dấu sự phát triển vượt bậc về khả năng ngôn ngữ và tư duy. Theo nghiên cứu của TS. Nguyễn Thị Minh Hòa về sự phát triển ngôn ngữ trẻ em Việt Nam, trẻ ở độ tuổi này thường sử dụng khoảng 200-300 từ và bắt đầu hiểu và sử dụng các cấu trúc ngữ pháp cơ bản.
Một số cụm từ mang tính tiêu biểu ở giai đoạn này bao gồm:
- “Thêm sữa, được không”
- “Không, của con”
- “Xe của ông nội”
- “Đi bye bye”
Các cụm từ này giúp trẻ giao tiếp rõ ràng và hiệu quả hơn, cung cấp nhiều cơ hội để bày tỏ ý muốn và cảm xúc. Cha mẹ có thể tạo ra những tình huống giao tiếp thú vị bằng cách đọc sách, xem video ngôn ngữ học yêu thích hoặc đơn giản là cùng chơi với trẻ. Những khoảnh khắc này không chỉ giúp trẻ học mà còn tạo ra những kỷ niệm vui tươi và thắt chặt mối quan hệ gia đình.
Trẻ mầm non (2-5 tuổi)
Bước vào giai đoạn từ 2-5 tuổi, trẻ mầm non đã đạt được những kỹ năng ngôn ngữ cơ bản và tiếp tục phát triển chúng một cách toàn diện hơn. Trẻ ở độ tuổi này có khả năng nói và hiểu các câu phức tạp, và bắt đầu có thể chia sẻ về những ý tưởng, sự kiện và những trải nghiệm của mình. Đây là giai đoạn trẻ bước vào một thế giới ngôn ngữ phong phú hơn, nơi mà sự tưởng tượng và khả năng giao tiếp được phát triển rõ nét hơn bao giờ hết.
Giai đoạn 8: Nói câu đơn giản (2-3 tuổi)
Ở giai đoạn 2-3 tuổi, trẻ có thể nối các từ lại với nhau để tạo thành những câu đơn giản như “Con đói”, “Mẹ đi làm”, “Bố về nhà”. Những câu này giúp trẻ diễn đạt ý muốn và cảm xúc của mình một cách rõ ràng và dễ hiểu. Trẻ cũng bắt đầu sử dụng các từ nối như “và”, “nhưng” để liên kết các câu lại với nhau. Bên cạnh đó, trẻ cũng có thể hiểu và tuân theo những hướng dẫn cơ bản từ người lớn, điều này cho phép trẻ tham gia vào các hoạt động giao tiếp hàng ngày một cách tự nhiên hơn.
Điều quan trọng là cha mẹ và người chăm sóc cần khuyến khích và tạo điều kiện cho trẻ nói và giao tiếp thông qua các hoạt động hàng ngày. Hãy đặt câu hỏi ngắn gọn, gợi mở để trẻ có cơ hội trả lời và trình bày quan điểm của mình. Ví dụ, khi bạn đi dạo trong công viên, hãy chỉ vào những vật xung quanh và hỏi trẻ đó là gì, giúp trẻ dần dần mở rộng vốn từ và khả năng diễn đạt.
Giai đoạn 9: Nói câu phức tạp (3-4 tuổi)
Khi trẻ từ 3-4 tuổi, khả năng sử dụng ngôn ngữ của trẻ tiếp tục phát triển mạnh mẽ. Lúc này, trẻ đã có thể nói những câu phức tạp hơn, sử dụng các từ nối như “vì”, “khi”, “để”, “nếu”… để liên kết các mệnh đề. Các nghiên cứu cho thấy rằng trẻ em bắt đầu sử dụng các dạng câu phức từ khoảng 2-3 tuổi, ngay sau khi có thể kết hợp các từ thành câu đơn. Đối với trẻ em Việt Nam, việc sử dụng thành thạo các liên từ và cấu trúc câu phức là một mục tiêu quan trọng trong phát triển ngôn ngữ.
Trong giai đoạn này, bạn có thể bắt đầu đọc cho trẻ nghe những cuốn sách truyện có nội dung phức tạp hơn, giúp trẻ tăng cường khả năng ngôn ngữ và học cách liên kết các thông tin. Những cuốn sách có câu chuyện phong phú và sử dụng các liên từ sẽ làm cho bộ óc nhỏ bé của trẻ trở nên linh hoạt hơn trong nhận biết và sử dụng ngôn ngữ.
Giai đoạn 10: Nói chuyện theo chủ đề (4-5 tuổi)
Từ 4-5 tuổi, trẻ đã có khả năng nói chuyện theo chủ đề, biểu hiện sự phát triển ngôn ngữ đáng kể. Trẻ có thể mô tả cách thực hiện các hoạt động như vẽ tranh, liệt kê các mục thuộc cùng một nhóm như động vật hoặc phương tiện giao thông. Ngoài ra, trẻ còn có thể trả lời các câu hỏi phức tạp hơn về “tại sao”, “như thế nào”, và “khi nào”. Việc sử dụng câu dài hơn 8 từ, bao gồm cả câu phức và câu ghép, không còn là điều quá khó đối với trẻ. Chẳng hạn, trẻ có thể sáng tạo những câu chuyện nhỏ với các tình tiết do trí tưởng tượng phong phú của mình.
Những khái niệm phức tạp như thì quá khứ hay thì tương lai cũng bắt đầu xuất hiện trong ngôn ngữ của trẻ. Trẻ có thể mô tả các sự kiện đã xảy ra hoặc mong muốn về những điều sắp tới. Điều này thể hiện rằng trẻ đã có khả năng tự tư duy và đạt mức độ phát triển ngôn ngữ chuẩn mực.
Để trẻ phát triển ngôn ngữ tốt hơn trong giai đoạn này, cha mẹ cần tiếp tục tạo điều kiện môi trường phong phú, giúp trẻ thực hành và thể hiện ngôn ngữ của mình nhiều hơn. Các trò chơi ngôn ngữ, sách truyện phong phú, và các cuộc trò chuyện với trẻ sẽ giúp trẻ nâng cao khả năng sử dụng ngôn ngữ một cách toàn diện.
Tóm lại các giai đoạn phát triển ngôn ngữ ở trẻ
Phát triển ngôn ngữ ở trẻ là một quá trình quan trọng và phong phú, bắt đầu từ những tiếng ồn nguyên sơ, tiếng cười vui vẻ, đến những tiếng nói đơn giản và phức tạp. Từ giai đoạn sơ sinh đến khi lên 5 tuổi, mỗi bước tiến của trẻ đều mở ra một thế giới ngôn ngữ mới, mang lại niềm vui và kỳ vọng cho gia đình. Việc theo dõi và hỗ trợ sự phát triển ngôn ngữ của con không chỉ giúp trẻ tăng cường khả năng giao tiếp, mà còn là cầu nối để trẻ bước vào thế giới phong phú và đa dạng xung quanh.
Qua bài viết này ta có thể thấy rõ hành trình đầy màu sắc từ những ngày đầu sơ sinh cho tới khi bước vào tuổi mầm non. Sự phát triển ngôn ngữ ở mỗi trẻ là một câu chuyện riêng biệt, và điều quan trọng nhất là cha mẹ luôn ở bên, đồng hành và khuyến khích để trẻ tự tin khám phá thế giới ngôn ngữ đầy hấp dẫn.
